سوختگی و آسیب های مربوط به آن یکی از مهم ترین معضلات جامعه ی امروزی می باشد. شیوع سوختگی در کشورهای در حال توسعه چندین برابر کشورهای توسعه یافته است و منجر به آسیب جدی به بافت های بدن، ناتوانی و حتی مرگ و میر می گردد. سوختگی علاوه بر امکان مرگ و میر از جنبه های مختلف زندگی فرد مبتلا را تحت تاثیر قرار می دهد. آسیب های حرارتی ممکن است در تمام گروه های سنی و طبقات اجتماعی- اقتصادی روی دهد.

معمولا سوختگی را با توجه به شدت و ضعف آن به درجه یک، دو و سه تقسیم می کنند، این سوختگی ها می تواند در اثر عوامل گرمایی، الکتریکی و یا شیمیایی ایجاد شود (2 و 6). سوختگی درجه یک فقط لایه ی خارجی پوست یعنی اپیدرم را درگیر می کند. سوختگی درجه دو، سوختگی است که علاوه بر آسیب کامل لایه ی اپیدرم، قسمتی از درم را نیز دچار آسیب می کند و در سوختگی درجه سه، تمام ضخامت پوست یعنی اپیدرم و درم، تخریب می شود. عمق سوختگی به دمای منبع سوختگی، ضخامت پوست، مدت تماس و قابلیت پوست در هدایت گرما و جریان خون بستگی دارد. آسیب و تخریب بافت ها در سوختگی ناشی از انعقاد، تغییر ماهیت پروتئین ها و یونیزه شدن اجزای سلولی می باشد. همچنین سوختگی از طریق تولید رادیکال های آزاد سبب واکنش های التهابی سیستمیک شده و با اکسیداسیون و تغییر فسفولیپیدهای غشای سلولی به وسیله رادیکال های آزاد باعث تخریب و ضایعه بافتی می شود (2 و 10).

یکی از علل اصلی مرگ و میر عفونت ناشی از سوختگی هاست. به طور مثال سوختگی درجه دو معمولا همراه با تاول، تراوش مایع، درد و حساسیت شدید به تماس می باشد. در صورتی که این سوختگی عفونت نماید، تمام ضخامت پوست از بین خواهد رفت و در این موارد نیاز به پیوند پوست است. در اکثر این سوختگی ها بهبود همراه با تغییر رنگ پوست می باشد (6). هدف نهایی در تمام درمان های رایج سوختگی بهبود هر چه سریع تر پوست با ایجاد کمترین عارضه ی پوستی است. التیام زخم های پوستی فرآیند پیچیده ایست که حاصل عملکرد مشترک بافت های مختلف می باشد (3). این فرآیند با هماهنگی بافت ها، سلول ها و فاکتورهای مختلف صورت می گیرد. مکانیزم های احتمالی موثر در تسریع بهبود زخم شامل افزایش عوامل رشد، تعداد ماکروفاژها، قدرت کشش پذیری زخم، ایجاد عروق، سنتز کلاژن و تعداد فیبروبلاست ها است. میزان رگ زایی و توسعه عروق خونی در واقع یکی از موثرترین عوامل ترمیم زخم می باشد. اگر عاملی مانند دارو بتواند از طریق مکانیزم های بیوشیمیایی و فارماکولوژیک تشکیل عروق خونی را تشدید کند و قادر به تغییر گردش خون بافتی در ناحیه متوقف شده باشد، باعث ترمیم سریعتر زخم خواهد شد. عواملی که سبب کاهش التهاب و ضد عفونی زخم می شوند می توانند بر ترمیم سوختگی اثر مثبت داشته باشند (2، 9 و 13 ).

با توجه به عوارض جانبی و ناخواسته ی بسیاری از داروهای شیمیایی یافتن دارویی با کم ترین عوارض جانبی برای درمان سوختگی از اهمیت بسزای برخوردار است. استعمال برخی داروهای شیمیایی می تواند منجر به ایجاد سوزش و درد در ناحیه ی آسیب دیده گردد. برخی دیگر از داروهای شیمیایی با کاهش تعداد پلاکت و نوتروفیل ها در خون وکاهش تعداد فیبرو بلاست ها در محل زخم منجر به تاخیر در فرآیند ترمیم زخم می شوند. همچنین گاها مشاهده شده است که استفاده ی برخی ترکیبات شیمیایی منجر به تغییر رنگ پوست در ناحیه ی آسیب دیده می شود. از دیرباز استفاده از مواد طبیعی جهت بهبود زخم های ناشی از سوختگی متداول بوده و همواره محققین به دنبال یافتن ترکیباتی با منشاء طبیعی برای این امر می باشند (9، 12 و 14). کرم الیو و هانی نیکا متشکل از مواد طبیعی ارگانیک علاوه بر دارا بودن طیف گسترده درمانی با ایجاد تعادل الکترولیت ها و جلوگیری از نکروز پوستی، مانع تغییر رنگ پوست می گردد و همچنین با انواع پوست ها سازگار است. تاکنون گزارشی مبنی بر ایجاد حساسیت و آلرژی پوستی حین درمان با این کرم گزارش نشده است.

1- برخی ترکیبات موجود در کرم الیو و هانی نیکا موثر بر درمان سوختگی

1-1- عسل:

عسل يك تركيب غذايي است كه از شهد گلها تشکیل شده و توسط زنبور عسل ساخته مي شود. عسل طبيعي نيمه شفاف بوده و هر چه پر رنگ تر باشد طعم آن سنگين تر و بهتر خواهد بود. شهد گلها با آنزيم مخصوصي كه در بزاق دهان زنبور وجود دارد تركيب شده و طي يك فرايند شيميايي تبديل به عسل مي گردد. بعد از ذخيره عسل در كندو، زنبورها با بال زدن­هاي خود كار تهويه را انجام مي دهند و موجب مي شوند رطوبت بيش از اندازه آن از بين رفته و آماده مصرف گردد (5 و 15). عسل یک مخلوط اشباع از فروکتوز ( 38 %)، گلوکز ( 31%)، مالتوز، ساکارز و دیگر کربوهیدرات ها می باشد. عسل آب کمی براي رشد در اختیار میکروارگانیسم هاي بیماري زا قرار می دهد و از طرف دیگر به علت PH اسیدی معادل 2/3 تا 5/4 خاصیت ضد باکتریایی دارد (14 و 15). از زمان های قدیم عسل جایگاه مهمی در طب سنتی به عنوان دارو داشته است و کاربردهای بیشماری از این ماده ذکر شده است ( 12و15).

1-2- روغن زیتون:

یکی از ترکیبات اصلی روغن های گیاهی اسید چرب است. روغن زیتون حاوی مقادیر زیادی اسید چرب غیر اشباع می باشد و فراوان ترین اسید چرب موجود در روغن زیتون اولئیک اسید است. ترکیبات شیمیایی اصلی روغن زیتون شامل: اولئیک اسید، ترکیبات فنلی، توکوفرول ها، اسکوالن و بتاکاروتن می باشد. همچنین برخی ترکیبات فنلی موجود در روغن زیتون شامل: تیروزول، هیدروکسی تیروزول و اولئوروپین است. ترکیبات فنلی روغن زیتون دارای خواص آنتی اکسیدانی، ضد میکروبی، ضد سرطان، ضد التهابی، ضد تجمع پلاکت و ضد فشار خون می باشند (7، 8 و 12).

1-3- بره موم:

بره موم (پروپولیس) ماده­ای صمغی و طبیعی شبیه موم است. این ماده به وسیله­ی زنبورها از گیاهان مختلف جمع آوری می شود. ترکیبات شیمیایی بره موم از لحاظ کیفی و کمی متفاوت بوده و وابسته به گیاهان ناحیه می باشد. این ماده حاوی مواد مغذی بسیاری از جمله برخی مواد انرژی زا و پروتئین های فراوان است. به طور کلی بره موم از 30% موم،50% صمغ و 10% چربی های ضروری، مواد آروماتیک و مواد معطر گیاهی و 5% پولن تشکیل شده است. بره موم دارای اثرات ضد قارچی و ضد میکروبی می باشد که سیستم ایمنی بدن را تقویت می کند. ( 4 و 11).

2- آثار فارماکولوژیکی و مکانیسم اثر مواد و ترکیبات معرفی شده

2-1- مکانسیم اثر عسل:

عسل ارگانیک یکی از ترکیبات معجزه آسای کرم الیو و هانی نیکا می باشد. اطباء نامی و قدیمی مانند حکیم ابن سینا از عسل براي ترمیم زخم سوختگی استفاده می کردند. عسل رشد سلول هاي مسئول جایگزینی بافت آسیب دیده را تحریک و اثر شبه انسولینی روي سلول هاي درگیر در ترمیم زخم دارد، تکامل رگ هاي جدید را تحریک و آنزیم هاي هضم کننده پروتئین را در بافت هاي درگیر فعال می کند (14). مقدار ویتامین C عسل، سه برابر بیش تر از پلاسما است که یک نقش تغذیه اي روي بافت در حال بازسازي دارد (3). عسل طبیعی می تواند التهاب زخم های سوختگی را کاهش دهد و بر بلوغ و جهت گیری صحیح رشته های کلاژن، نوتروفیل ها و فیبروبلاست ها تاثیر مثبت بگذارد. توانایی عسل در سرکوب پراکسیداسیون لیپیدی منجر به خنثی سازی رادیکال های آزاد شده و در کاهش التهاب زخم ها موثر است. رادیکال های آزاد باعث آسیب زدن به زخم های پوستی می شوند (9 و12). عسل قابلیت ایجاد محیطی با رطوبت مناسب و بدون خطر جهت ترمیم زخم را دارا می باشد و علاوه بر کاهش التهاب و درد در ناحیه ی آسیب دیده، ادم، اگزما و بوي بد زخم را کاهش می دهد (14 و 15). هنگامي كه عسل به زخم ماليده مي شود، به دليل آنكه حاوي گلوكز و فروكتوز است و اين مواد داراي خاصيت جذب آب و مايعات به خود مي باشند، به ميكروب ها و قارچ ها اجازه رشد نمي دهد. میکروارگانيسم ها در محيط های مرطوب بهتر رشد مي كنند. همچنين عسل طبيعي داراي آنزيمي به نام گلوكز اكسيداز است و هنگامي كه با آب مخلوط مي شود پراكسيد هيدروژن توليد مي كند و اين ماده به نوعي يك ضد عفوني كننده قوي محسوب مي شود (5). تاثیر عسل بر رشد میکرو ارگانیسم ها می تواند به دلیل خاصیت مهارکنندگی عواملی مانند پراکسید، فلاونوئیدها و اسیدهاي فنولیک باشد. عسل خاصیت مهارکنندگی بر روی برخی باکتری های گرم مثبت و منفی دارد و حاوی انواع آنتی بیوتیک های مخصوص تتراسکلین، سولفونامیدها، مواد غیر آلی مثل آسکوربیک و انواع تایلوزین ها می باشند. با توجه به اهمیت باکتری سودوموناس آئروژینوزا در سوختگی، جراحی و مقاومت وسیع این باکتري نسبت به بسیاري از آنتی بیوتیک ها و عوارض ناشی از مصرف آن ها، استفاده از مواد جایگزین مانند عسل بیش تر مورد توجه قرار گرفته است (3). عسل از توليد آمونياك در زخم جلوگيري مي كند و بنابراين باعث از بين بردن بوي بد زخم مي گردد. همچنين استفاده عسل در کرم الیو و هانی نیکا مانع چسبيدن پانسمان به زخم شده و درد تعویض پانسمان را کاهش می دهد (5 و15).

2-2- مکانیسم اثر روغن زیتون:

تحقیقات برخی محققین نشان داده است که کمبود اسیدهای چرب باعث اختلال در ترمیم زخم می شود. روغن زیتون احتمالا به واسطه داشتن اسیدهای چرب ضروری و تحریک تکثیر سلول های اپیدرمی در تسریع ترمیم زخم نقش دارد. اسید لینولئیک یکی از مهم ترین اسید های چرب غیر اشباع موجود در روغن زیتون می باشد که نقش عملکردی مهمی در ترمیم زخم های پوستی دارد. همچنین روغن زیتون با افزایش میزان تولید نیتریک اکساید توسط ماکروفاژها نقش مهمی در ترمیم زخم ایفا می کند. روغن زیتون می تواند به عنوان یک سد عایق بین زخم و محیط بیرونی عمل کند و در نتیجه با استریل نگه داشتن سطح زخم تا حدود زیادی از عفونت و گسترش آن جلوگیری نماید (1 و12). به نظر می رسد که خاصیت ضد التهابی روغن زیتون از طریق جایگزینی اسیدهای چرب روغن زیتون با اسید آراشیدونیک در غشای سلولی صورت می گیرد و با کاهش میزان اسید آراشیدونیک در غشاء باعث کاهش میزان سوبسترای آنزیم لیپواکسیژناز شده و در نتیجه تولید پروستاگلاندین و ترمبوکسان و لکوترین ها کاهش یافته و باعث کاهش التهاب می شود (2).

از دیگر فواید کاربرد روغن زیتون در کرم الیو و هانی نیکا می توان به کاهش درد عضو آسیب دیده و اثر تسکین دهندگی این کرم اشاره کرد. برخی تحقیقات اخیر که به درک بهتر مکانیزم عمل این گیاه کمک می کند، نشان می دهد در روغن زیتون ماده ای به نام اولئوکانتال وجود دارد که اثري مشابه قرص هاي مسکن را در کاهش درد ایفا می کند. این ماده می تواند فعالیت آنزيم مخصوصي را در بدن که آغازگر درد است کنترل کند و در نتيجه فرآيند احساس درد متوقف شود. همچنین روغن زیتون به علت دارا بودن مواد آنتی اکسیدانی خصوصا انواع ویتامین ها از جمله ویتامین E می تواند به عنوان یک ترکیب آنتی اکسیدانی در خنثی سازی رادیکال های آزاد عمل کند و از ایجاد رادیکال های آزاد طی فرآیند اکسیداسیون سلولی جلوگیری نماید (7).

2-3- مکانیسم اثر بره موم:

در کرم الیو و هانی نیکا بره موم دارای اثرات فارماکولوژیک مختلف با کمک به تقویت سیستم ایمنی بدن می باشد. این ماده خاصیت ضد باکتریایی، ضد قارچی و ضد ویروسی دارد و سیستم ایمنی بدن را تحریک می کند. بره موم علاوه بر جلوگیری از ایجاد عفونت در ناحیه سوختگی نقش محافظت کننده زخم را ایفا می کند. تحقیقات نشان داده اند که این فرآورده در ایجاد بی حسی بافت آسیب دیده نیز موثر است.

3- نتیجه گیری کلی:

سوختگی و آسیب های مربوط به آن یکی از مهم ترین معضلات جامعه امروزیست که می تواند زندگی فرد و جامعه را به طور مستقیم و غیر مستقیم تحت تاثیر قرار دهد. سوختگی در صورت عدم درمان صحیح و به موقع، ممکن است منجر به صدمه جدی به عضو آسیب دیده و یا حتی مرگ فرد شود. بیشترین علل مرگ و میر در اثر سوختگی مربوط به عفونت ناشی از زخم های سوختگی و عدم توانایی سیستم ایمنی بدن در مقابله با میکروارگانیسم های عفونت زا و از دست رفتن قدرت بازسازی بافت آسیب دیده می باشد. با توجه به عوارض جانبی و ناخواسته ی بسیاری از داروهای شیمیایی یافتن دارویی با کم ترین عوارض جانبی برای درمان سوختگی از اهمیت بسزای برخوردار است. استعمال برخی داروهای شیمیایی می تواند منجر به تاخیر در فرآیند ترمیم زخم، تغییر رنگ پوست، ایجاد سوزش و درد در ناحیه ی آسیب دیده گردد. بنابراین یافتن دارویی که بتواند علاوه بر از بین بردن میکروارگانیسم های عفونت­زا التهاب زخم را کاهش داده و سرعت بهبود و بازسازی زخم را افزایش دهد بسیار حائز اهمیت است. از دیرباز استفاده از مواد طبیعی جهت بهبود زخم های ناشی از سوختگی متداول بوده و همواره محققین به دنبال یافتن ترکیباتی با منشاء طبیعی برای این امر می باشند. کرم الیو و هانی نیکا متشکل از مواد طبیعی ارگانیک علاوه بر دارا بودن طیف گسترده درمانی با ایجاد تعادل الکترولیت ها و جلوگیری از نکروز پوستی، مانع تغییر رنگ پوست می گردد. استفاده همزمان عسل با روغن زیتون و بره موم در این کرم می تواند منجر به ایجاد اثر هم افزایی این ترکیبات شده و در نتیجه روند ترمیم سوختگی را تسریع کند. این کرم علاوه بر ترمیم سریع سوختگی از مشکلات رایج سوختگی که عفونت، التهاب، تولید اسکار هیپرتروفیک، درد، خارش و اصطحلاک بافت آسیب دیده می باشد، جلوگیری می کند. کرم الیو هانی نیکا با انواع پوست ها سازگار بوده و تاکنون گزارشی مبنی بر ایجاد حساسیت و آلرژی پوستی حین درمان با آن گزارش نشده است.