زخم بستر(فشاری)

زخم بستر:

زخم بستر (Bedsore)، زخم فشاری (Pressure sore) و زخم تخت اصطلاحاتی هستند که برای آسیب پوست و یا بافت های بدن در اثر فشار طولانی مدت بر یک یا چند نقطه به کار می روند (2). زخم بستر، یکی از شایعترین اختلالات پوستی و بافتی می باشد و از جمله زخم های ضخیم یا به شدت مزمن شبیه زخم پای دیابتی است (16). این عارضه اغلب در بخش های استخوانی بدن و افراد بی حرکت رخ می دهد، در این بخش ها فشار بیشتری بر پوست وارد شده و چربی کمتری برای محافظت از بافت وجود دارد (مانند پاشنه پاها و بین باسن) (2 و 7). همچنین زخم بستر با بسیاری از بیماری ها و مرگ و میر پیران آسیب دیده و افراد قطع نخایی مرتبط است، اغلب بیماران مدت زمان طولانی را در بیمارستان بستری می شوند (9 و 16). این بیماری هزینه های زیادی را بر خانواده بیمار تحمیل و بارکاری مراقبین را نیز افزایش می دهد. ( 3 و 11).

زخم بستر قابل درمان است:

زخم بستر ازجمله زخم هاییست که می تواند به سرعت گسترش یابد. بارعایت اصول پرستاری مناسب و در صورت لزوم استفاده از محصولات درمان کننده زخم شما میتوانید در کوتاه ترین زمان ممکن این زخم هارا درمان کرده و از گسترش و مزمن شدن آنها جلوگیری کنید.در بیماران مبتلا به زخم بستر سریعا وضعیت بیماررا چک کنیدتا متوجه شوید که دلیل ایجاد (فشار،رطوبت ،خشکی ،اصطکاک ،شرینگ و ....)این زخم چیست؟سپس اقدام به برطرف نمودن آن کرده و درمانی مناسب برای بهبود هرچه سریعتر این زخم ها بیابید.توجه داشته باشید که این زخم ها میل به مزمن شدن دارند و در عین حال که شما درگیر مداوای یک زخم هستید ممکن است در دیگر نواحی بدن بیمار (فرد مستعد به زخم بستر)زخم های جدیدی درحال تشکیل باشند،درنتیجه مهم ترین اصل پیشگیری از ایجاد زخم های جدید و مزمن شدن زخم های قبلی می باشد .

برای پیشگیری از ایجاد زخم های جدید وضعیت بیماررا تغییر دهید و اجازه ندهید در یک وضعیت ثابت به مدت طولانی قرار گیرد. بااستفاده از مرطوب کننده ها از خشکی پوست جلوگیری کنید،حین جابه جایی بیمار سعی کنید به هیچ وجه اصطکاک و شرینگ ایجاد نشود(زیرا پوست بدن این بیماران مقاومت کمتری دارد)،میتوانید از سطوح حمایت کننده و لوبرکانت ها برای محافظت از زخم بستر و دیگر نواحی بدن بیمار استفاده کنید.از شست و شوی بیش از حد (حمام)خودداری کنید،رطوبت ناشی از ترشحات زخم ،تعریق بیش از حد،سیستم اکسیژن رسانی ،استفراغ و بی اختیاری ادرار یا مدفوع را بلافاصله خشک و محل را تمیز کنید و به تغذیه بیمار توجه کرده و حمایت تغذیه ای لازم مثل"ویتامین c"راانجام دهید.

برای درمان زخم بستر ایجاد شده ابتدا باید معاینه لازم صورت گیرد زیرا این زخم هاانواع مختلفی داشته و در مراحل مختلف نیاز به تیمار های متفاوتی می باشند.مثلا در زخم بستر سیاه لایه های پوستی روی حفره بسته می باشند و تنها ضایعه کوچکی در قسمت سطح پوست باز است،در این زخم تعیین وسعت ناحیه آسیب دیده مشکل می باشد و به راحتی قابل دسترس نیست.

نشانه های پیدایش زخم بستر و تقسیم بندی این زخم ها

تقسیم بندی های متفاوتی از زخم بستر بسته به وسعت یا عمق بافت صدمه دیده وجود دارد، اما به طور کلی این زخم در طی 4 مرحله ایجاد می شود. در مراحل اول شدت آن کم بوده و در مراحل بعدی شدت آن بیشتر می شود (7). شما می توانید با ویژگی هایی که در ذیل به آن ها اشاره می شود بین این مراحل تمایز قائل شوید:

مرحله 1 – قرمزی پوست

در کسانی که رنگ پوستشان روشن است پوست قرمز شده و وقتی با انگشت به آن فشار میاوریم سریع سفید نمی شود. پوست ممکن است دردناک، سفت تر یا نرم تر، سردتر یا گرم تر از پوست اطراف باشد.

مرحله 2 – از بین رفتن لایه های پوستی شامل اپیدرم

لایه رویی پوست ( اپیدرم) از بین می رود و یک زخم کمی فرو رفته به رنگ صورتی یا قرمز در محل تشکیل می شود. گاهی ممکن است تاول نیز ایجاد شود.

مرحله 3- از بین رفتن وسیع پوست تا بافت زیر درم

در این مرحله لایه داخلی پوست از بین می رود. چربی زیر پوست نمایان شده، زخم گود می شود و

ته زخم بافت مرده زرد رنگی دیده می شود. (در این مرحله هنوز تاندون ها، مفاصل و استخوان ها صدمه ندیده اند.)

مرحله 4- تخریب عمیق بافت

در این مرحله پوست، عضله و تاندون ها از بین رفته و استخوان نمایان می شود. کف زخم بافت مرده و خشکیده وجود دارد (پیدایش بافت نکروز شده با درگیری تاندون، مفاصل و استخوان ها) (3).

در بیماران مستعد زخم بستر و یا بیمارانی که مبتلا به زخم شده اند ضروریست در فواصل منظم زخم بررسی و ارزیابی شود و مراقبت لازم صورت گیرد. دردناک شدن اطراف زخم، بد بو شدن زخم، عفونت زرد رنگ یا سبز رنگ ضخیم و تورم در اطراف زخم و همچنین تب و گیج بودن، افزایش ضربان قلب و ضعف جسمانی از نشانه های عفونی شدن زخم بستر می باشد. افراد هنگامی که نشانه های اولیه و نشانه های زخم بستر را دیدند باید سریع موقعیت خود را برای از بین بردن فشار در محل تغییر بدهند و اگر تا 24 یا 48 ساعت بهبود پیدا نکرد و به دنبال آن تب ، ترشح و یا بوی بد از زخم و افزایش گرما در پوست ایجاد شد سریعا به پزشک مراجعه نمایند.

زخم های دیابتی :

یکی از مشکلات عمده ی بیماران دیابتی، افزایش حساسیت به عفونت های باکتریایی و جراحات می باشد و مهم ترین ضعف این بیماران، پای آن هاست. جراحات و زخم ها مخصوصا روی پا و ساق پا در بیماران دیابتی به آسانی عفونی شده و یک زخم ساده ممکن است باعث فساد کل عضو و در نتیجه قطع آن گردد. برخي از مطالعات تاكيد مي كنند كه رفتارهای مراقبتی از پا و روش های پیشگیرانه تاثير عمده اي بر پيش گیری از زخم شدن پاها دارد و می تواند مشکلات پا را به تعویق بیاندازد.

برخی کارهای موثر بر سالم ماندن پاها و ساق پا در بیماران دیابتی:

· هر روز پای خود را بررسی کنید (مطمئن شوید هیچ گونه قرمزی، بریدگی، تاول، زخم، ترک خوردگی، گرمی، تورم، عفونت و ضربه خوردگی در پا دیده نمی شود)

· پاهای خود را نرم نگه دارید

· هر روز پاهای خود را بشویید

· پاهای خود را خشک نگه دارید

· جوراب و کفش مناسب بپوشید

· ناخن های پا را کوتاه و صاف نگه دارید

· از سنگ پامیک یا ساینده های مشابه برای کف پا استفاده کنید

· پاها را از سرما و گرما دور کنید (ممکن است بدون اینکه متوجه شوید باعث ایجاد سوختگی در پوست شوند)

· بیماری دیابت خود را کنترل کنید (رژیم غذایی، انسولین، ورزش و... ) و وزن خود را متعادل گردانید (بیماری پای دیابتی در افراد چاق بیشتر از افراد لاغر دیده می شود).

اقدامات درمانی در صورت مشاهده زخم در پا و ساق پا:

1- بسرعت درمان زخم را آغاز کنید: اگر بعد از جراحت و ایجاد زخم میکروب روی پوست بنشیند حتی اگر زخم بسیار کوچک هم باشد عفونت می کند.

زخم را تمیز کنید: زخم ایجاد شده را زیر آب بشویید تا آلودگی آن از بین برود. از صابون، آب اکسیژنه یا بتادین برای شستن و تمیز کردن زخم استفاده نکنید زیرا باعث سوزش زخم می شوند. کمی پماد آنتی بیوتیک روی زخم خود بمالید تا عفونت نکند و روی زخم را با گاز استریل، چسب زخم یا پانسمان تمیز بپوشانید. هر روز پانسمان خود را تعویض کنید و اطراف زخم را با صابون بشویید.

1- روی زخم فشار نیاورید: اگر زخم زیر پا ایجاد شده است تا حد امکان از وارد آمدن فشار به این قسمت جلوگیری کنید تا زخم بهبود یابد.

2- نزد پزشک بروید: پزشک با معاینه زخم های پوستی از ایجاد مشکلات جدی و خطرناک بعد از آن جلوگیری می کند.

3- شما می توانید از کرم الیو و هانی نیکا برای بهبود سریع تر در زخم های دیابتی (از جمله زخم های پا، ساق پا و ...) استفاده کنید.

1- سوختگی:

سوختگی و آسیب های مربوط به آن یکی از مهم ترین معضلات جامعه ی امروزی می باشد. شیوع سوختگی در کشورهای در حال توسعه چندین برابر کشورهای توسعه یافته است و منجر به آسیب جدی به بافت های بدن، ناتوانی و حتی مرگ و میر می گردد. سوختگی علاوه بر امکان مرگ و میر از جنبه های مختلف زندگی فرد مبتلا را تحت تاثیر قرار می دهد. آسیب های حرارتی ممکن است در تمام گروه های سنی و طبقات اجتماعی- اقتصادی روی دهد.

معمولا سوختگی را با توجه به شدت و ضعف آن به درجه یک، دو و سه تقسیم می کنند، این سوختگی ها می تواند در اثر عوامل گرمایی، الکتریکی و یا شیمیایی ایجاد شود (2 و 6). سوختگی درجه یک فقط لایه ی خارجی پوست یعنی اپیدرم را درگیر می کند. سوختگی درجه دو، سوختگی است که علاوه بر آسیب کامل لایه ی اپیدرم، قسمتی از درم را نیز دچار آسیب می کند و در سوختگی درجه سه، تمام ضخامت پوست یعنی اپیدرم و درم، تخریب می شود. عمق سوختگی به دمای منبع سوختگی، ضخامت پوست، مدت تماس و قابلیت پوست در هدایت گرما و جریان خون بستگی دارد. آسیب و تخریب بافت ها در سوختگی ناشی از انعقاد، تغییر ماهیت پروتئین ها و یونیزه شدن اجزای سلولی می باشد. همچنین سوختگی از طریق تولید رادیکال های آزاد سبب واکنش های التهابی سیستمیک شده و با اکسیداسیون و تغییر فسفولیپیدهای غشای سلولی به وسیله رادیکال های آزاد باعث تخریب و ضایعه بافتی می شود (2 و 10).

یکی از علل اصلی مرگ و میر عفونت ناشی از سوختگی هاست. به طور مثال سوختگی درجه دو معمولا همراه با تاول، تراوش مایع، درد و حساسیت شدید به تماس می باشد. در صورتی که این سوختگی عفونت نماید، تمام ضخامت پوست از بین خواهد رفت و در این موارد نیاز به پیوند پوست است. در اکثر این سوختگی ها بهبود همراه با تغییر رنگ پوست می باشد (6). هدف نهایی در تمام درمان های رایج سوختگی بهبود هر چه سریع تر پوست با ایجاد کمترین عارضه ی پوستی است. التیام زخم های پوستی فرآیند پیچیده ایست که حاصل عملکرد مشترک بافت های مختلف می باشد (3). این فرآیند با هماهنگی بافت ها، سلول ها و فاکتورهای مختلف صورت می گیرد. مکانیزم های احتمالی موثر در تسریع بهبود زخم شامل افزایش عوامل رشد، تعداد ماکروفاژها، قدرت کشش پذیری زخم، ایجاد عروق، سنتز کلاژن و تعداد فیبروبلاست ها است. میزان رگ زایی و توسعه عروق خونی در واقع یکی از موثرترین عوامل ترمیم زخم می باشد. اگر عاملی مانند دارو بتواند از طریق مکانیزم های بیوشیمیایی و فارماکولوژیک تشکیل عروق خونی را تشدید کند و قادر به تغییر گردش خون بافتی در ناحیه متوقف شده باشد، باعث ترمیم سریعتر زخم خواهد شد. عواملی که سبب کاهش التهاب و ضد عفونی زخم می شوند می توانند بر ترمیم سوختگی اثر مثبت داشته باشند (2، 9 و 13 ).

با توجه به عوارض جانبی و ناخواسته ی بسیاری از داروهای شیمیایی یافتن دارویی با کم ترین عوارض جانبی برای درمان سوختگی از اهمیت بسزای برخوردار است. استعمال برخی داروهای شیمیایی می تواند منجر به ایجاد سوزش و درد در ناحیه ی آسیب دیده گردد. برخی دیگر از داروهای شیمیایی با کاهش تعداد پلاکت و نوتروفیل ها در خون وکاهش تعداد فیبرو بلاست ها در محل زخم منجر به تاخیر در فرآیند ترمیم زخم می شوند. همچنین گاها مشاهده شده است که استفاده ی برخی ترکیبات شیمیایی منجر به تغییر رنگ پوست در ناحیه ی آسیب دیده می شود. از دیرباز استفاده از مواد طبیعی جهت بهبود زخم های ناشی از سوختگی متداول بوده و همواره محققین به دنبال یافتن ترکیباتی با منشاء طبیعی برای این امر می باشند (9، 12 و 14). کرم الیو و هانی نیکا متشکل از مواد طبیعی ارگانیک علاوه بر دارا بودن طیف گسترده درمانی با ایجاد تعادل الکترولیت ها و جلوگیری از نکروز پوستی، مانع تغییر رنگ پوست می گردد و همچنین با انواع پوست ها سازگار است. تاکنون گزارشی مبنی بر ایجاد حساسیت و آلرژی پوستی حین درمان با این کرم گزارش نشده است.

2- برخی ترکیبات موجود در کرم الیو و هانی نیکا موثر بر درمان سوختگی

2-1- عسل:

عسل يك تركيب غذايي است كه از شهد گلها تشکیل شده و توسط زنبور عسل ساخته مي شود. عسل طبيعي نيمه شفاف بوده و هر چه پر رنگ تر باشد طعم آن سنگين تر و بهتر خواهد بود. شهد گلها با آنزيم مخصوصي كه در بزاق دهان زنبور وجود دارد تركيب شده و طي يك فرايند شيميايي تبديل به عسل مي گردد. بعد از ذخيره عسل در كندو، زنبورها با بال زدن­هاي خود كار تهويه را انجام مي دهند و موجب مي شوند رطوبت بيش از اندازه آن از بين رفته و آماده مصرف گردد (5 و 15). عسل یک مخلوط اشباع از فروکتوز ( 38 %)، گلوکز ( 31%)، مالتوز، ساکارز و دیگر کربوهیدرات ها می باشد. عسل آب کمی براي رشد در اختیار میکروارگانیسم هاي بیماري زا قرار می دهد و از طرف دیگر به علت PH اسیدی معادل 2/3 تا 5/4 خاصیت ضد باکتریایی دارد (14 و 15). از زمان های قدیم عسل جایگاه مهمی در طب سنتی به عنوان دارو داشته است و کاربردهای بیشماری از این ماده ذکر شده است ( 12و15).

2-2- روغن زیتون:

یکی از ترکیبات اصلی روغن های گیاهی اسید چرب است. روغن زیتون حاوی مقادیر زیادی اسید چرب غیر اشباع می باشد و فراوان ترین اسید چرب موجود در روغن زیتون اولئیک اسید است. ترکیبات شیمیایی اصلی روغن زیتون شامل: اولئیک اسید، ترکیبات فنلی، توکوفرول ها، اسکوالن و بتاکاروتن می باشد. همچنین برخی ترکیبات فنلی موجود در روغن زیتون شامل: تیروزول، هیدروکسی تیروزول و اولئوروپین است. ترکیبات فنلی روغن زیتون دارای خواص آنتی اکسیدانی، ضد میکروبی، ضد سرطان، ضد التهابی، ضد تجمع پلاکت و ضد فشار خون می باشند (7، 8 و 12).

2-3- بره موم:

بره موم (پروپولیس) ماده­ای صمغی و طبیعی شبیه موم است. این ماده به وسیله­ی زنبورها از گیاهان مختلف جمع آوری می شود. ترکیبات شیمیایی بره موم از لحاظ کیفی و کمی متفاوت بوده و وابسته به گیاهان ناحیه می باشد. این ماده حاوی مواد مغذی بسیاری از جمله برخی مواد انرژی زا و پروتئین های فراوان است. به طور کلی بره موم از 30% موم،50% صمغ و 10% چربی های ضروری، مواد آروماتیک و مواد معطر گیاهی و 5% پولن تشکیل شده است. بره موم دارای اثرات ضد قارچی و ضد میکروبی می باشد که سیستم ایمنی بدن را تقویت می کند. ( 4 و 11).

3- آثار فارماکولوژیکی و مکانیسم اثر مواد و ترکیبات معرفی شده

3-1- مکانسیم اثر عسل:

عسل ارگانیک یکی از ترکیبات معجزه آسای کرم الیو و هانی نیکا می باشد. اطباء نامی و قدیمی مانند حکیم ابن سینا از عسل براي ترمیم زخم سوختگی استفاده می کردند. عسل رشد سلول هاي مسئول جایگزینی بافت آسیب دیده را تحریک و اثر شبه انسولینی روي سلول هاي درگیر در ترمیم زخم دارد، تکامل رگ هاي جدید را تحریک و آنزیم هاي هضم کننده پروتئین را در بافت هاي درگیر فعال می کند (14). مقدار ویتامین C عسل، سه برابر بیش تر از پلاسما است که یک نقش تغذیه اي روي بافت در حال بازسازي دارد (3). عسل طبیعی می تواند التهاب زخم های سوختگی را کاهش دهد و بر بلوغ و جهت گیری صحیح رشته های کلاژن، نوتروفیل ها و فیبروبلاست ها تاثیر مثبت بگذارد. توانایی عسل در سرکوب پراکسیداسیون لیپیدی منجر به خنثی سازی رادیکال های آزاد شده و در کاهش التهاب زخم ها موثر است. رادیکال های آزاد باعث آسیب زدن به زخم های پوستی می شوند (9 و12). عسل قابلیت ایجاد محیطی با رطوبت مناسب و بدون خطر جهت ترمیم زخم را دارا می باشد و علاوه بر کاهش التهاب و درد در ناحیه ی آسیب دیده، ادم، اگزما و بوي بد زخم را کاهش می دهد (14 و 15). هنگامي كه عسل به زخم ماليده مي شود، به دليل آنكه حاوي گلوكز و فروكتوز است و اين مواد داراي خاصيت جذب آب و مايعات به خود مي باشند، به ميكروب ها و قارچ ها اجازه رشد نمي دهد. میکروارگانيسم ها در محيط های مرطوب بهتر رشد مي كنند. همچنين عسل طبيعي داراي آنزيمي به نام گلوكز اكسيداز است و هنگامي كه با آب مخلوط مي شود پراكسيد هيدروژن توليد مي كند و اين ماده به نوعي يك ضد عفوني كننده قوي محسوب مي شود (5). تاثیر عسل بر رشد میکرو ارگانیسم ها می تواند به دلیل خاصیت مهارکنندگی عواملی مانند پراکسید، فلاونوئیدها و اسیدهاي فنولیک باشد. عسل خاصیت مهارکنندگی بر روی برخی باکتری های گرم مثبت و منفی دارد و حاوی انواع آنتی بیوتیک های مخصوص تتراسکلین، سولفونامیدها، مواد غیر آلی مثل آسکوربیک و انواع تایلوزین ها می باشند. با توجه به اهمیت باکتری سودوموناس آئروژینوزا در سوختگی، جراحی و مقاومت وسیع این باکتري نسبت به بسیاري از آنتی بیوتیک ها و عوارض ناشی از مصرف آن ها، استفاده از مواد جایگزین مانند عسل بیش تر مورد توجه قرار گرفته است (3). عسل از توليد آمونياك در زخم جلوگيري مي كند و بنابراين باعث از بين بردن بوي بد زخم مي گردد. همچنين استفاده عسل در کرم الیو و هانی نیکا مانع چسبيدن پانسمان به زخم شده و درد تعویض پانسمان را کاهش می دهد (5 و15).

3-2- مکانیسم اثر روغن زیتون:

تحقیقات برخی محققین نشان داده است که کمبود اسیدهای چرب باعث اختلال در ترمیم زخم می شود. روغن زیتون احتمالا به واسطه داشتن اسیدهای چرب ضروری و تحریک تکثیر سلول های اپیدرمی در تسریع ترمیم زخم نقش دارد. اسید لینولئیک یکی از مهم ترین اسید های چرب غیر اشباع موجود در روغن زیتون می باشد که نقش عملکردی مهمی در ترمیم زخم های پوستی دارد. همچنین روغن زیتون با افزایش میزان تولید نیتریک اکساید توسط ماکروفاژها نقش مهمی در ترمیم زخم ایفا می کند. روغن زیتون می تواند به عنوان یک سد عایق بین زخم و محیط بیرونی عمل کند و در نتیجه با استریل نگه داشتن سطح زخم تا حدود زیادی از عفونت و گسترش آن جلوگیری نماید (1 و12). به نظر می رسد که خاصیت ضد التهابی روغن زیتون از طریق جایگزینی اسیدهای چرب روغن زیتون با اسید آراشیدونیک در غشای سلولی صورت می گیرد و با کاهش میزان اسید آراشیدونیک در غشاء باعث کاهش میزان سوبسترای آنزیم لیپواکسیژناز شده و در نتیجه تولید پروستاگلاندین و ترمبوکسان و لکوترین ها کاهش یافته و باعث کاهش التهاب می شود (2).

از دیگر فواید کاربرد روغن زیتون در کرم الیو و هانی نیکا می توان به کاهش درد عضو آسیب دیده و اثر تسکین دهندگی این کرم اشاره کرد. برخی تحقیقات اخیر که به درک بهتر مکانیزم عمل این گیاه کمک می کند، نشان می دهد در روغن زیتون ماده ای به نام اولئوکانتال وجود دارد که اثري مشابه قرص هاي مسکن را در کاهش درد ایفا می کند. این ماده می تواند فعالیت آنزيم مخصوصي را در بدن که آغازگر درد است کنترل کند و در نتيجه فرآيند احساس درد متوقف شود. همچنین روغن زیتون به علت دارا بودن مواد آنتی اکسیدانی خصوصا انواع ویتامین ها از جمله ویتامین E می تواند به عنوان یک ترکیب آنتی اکسیدانی در خنثی سازی رادیکال های آزاد عمل کند و از ایجاد رادیکال های آزاد طی فرآیند اکسیداسیون سلولی جلوگیری نماید (7).

3-3- مکانیسم اثر بره موم:

در کرم الیو و هانی نیکا بره موم دارای اثرات فارماکولوژیک مختلف با کمک به تقویت سیستم ایمنی بدن می باشد. این ماده خاصیت ضد باکتریایی، ضد قارچی و ضد ویروسی دارد و سیستم ایمنی بدن را تحریک می کند. بره موم علاوه بر جلوگیری از ایجاد عفونت در ناحیه سوختگی نقش محافظت کننده زخم را ایفا می کند. تحقیقات نشان داده اند که این فرآورده در ایجاد بی حسی بافت آسیب دیده نیز موثر است ( 11 و12 ).